Bitwa pod Sarnową Górą 1920r.

Szczegóły: Kategoria: Historia; Opublikowano: sobota, 10, sierpień 2013 14:50; Marcin Dominiak; Odsłony: 5110

Dla wielu z nas wojna 1920r. jest czymś odległym, mało znanym, nie mającym nic wspólnego z dniem dzisiejszym. Tak jednak nie powinno być. To właśnie bitwy tej wojny ukształtowały wschodnie granice państwa polskiego po 123 latach niewoli i obroniły bardzo młodąniepodległość. Skutki wojny polsko-bolszewickiej były dalekosiężne , określono ją jako 18 bitwędecydującą o historii świata. Częścią tej bitwy były boje pod Sarnowa Górą i na ziemi ciechanowskiej. Późniejsze takie wydarzenia polityczne takie jak: Pakt Ribentrop-Mołotow, 17 września 1939r, Katyń, wywózki na Syberię , Linia Curzona, nowy kształt polityczny w Europie były właśnie jej wynikiem.Znaczenie bitwy pod Sarnową Górą podkreślono w całym czynie zbrojnym tej wojny i znalazło odzwierciedlenie na płytach Grobu Nieznanego Żołnierza. To tu przyszły Naczelny Wódz Polskich sił Zbrojnych na Zachodzie gen. Władysław Sikorski zatrzymuje północne zgrupowanie armii bolszewickich chcących odciąć Warszawę od Północy.Prześledźmy więc ciąg wydarzeń które zmieniły obraz tej ziemi i pozostawiły na nim piętno do dnia dzisiejszego.

8 sierpnia 1920 r wojska bolszewickie zajmują Ciechanów i prą dalej w kierunku na Warszawę. W tej sytuacji mjr. Zygnunt Podhorski broniący na czele 203 ochotniczego pułku ułanów koncentracji nowo tworzonej 5 armii ochotniczej gen. Sikorskiego decyduje się 9 sierpnia na skupienie dalszej obrony na swym odcinku w rejonie Sarnowej Góry. Powodem tego był fakt rozległego wzniesienia z którego jest wzgląd w cały przyległy teren do Ciechanowa oraz rozległe budynki folwarczne stanowiące swoistą twierdze.

Tak rozpoczęła się bitwa o Warszawę na ziemi ciechanowskiej , w której nowo powołana 5 armia gen. Sikorskiego ze względu na swą liczebność mogła tylko organizować opór przed napływem wojsk 4 i 15armii bolszewickiej orazKorpusu Gaj-Chana( w tym doborowej 33 bolszewickiej dywizji strzelców z Kubania). W związku z brakiem możliwości zorganizowanej ofensywy i wobec zdecydowanej przewagi bolszewików nakazanoprowadzić samodzielne działania opóźniajace cofającym się oddziałom polskim. Miały one charakter wypadów w głąb ugrupowania przeciwnika wobec braku stałego frontu.

W tej sytuacji już 10 sierpnia następuje pierwszy wypad na Ciechanów przez oddziały przybyłej w rejon 18 dywizji gen. Karnickiego i wspomniany 203 pułk ułanów, który zostaje wsparty z Gąsocina prze pociąg pancerny "Hallerczyk" z dwoma czołgami Renault FT 17 w składzie. Atak jest prowadzony wzdłuż linii kolejowej Gasocin - Ciechanów. Po zdobyciu Cukrowni w Ciechanowie , przy wsparciu
"Hallerczyka" ułani z 203 pułku zdobywają dworzec kolejowy i uderzają na Gostków oraz Tatary oskrzydlając miasto. Dopiero pociski artylerii bolszewickiej z Farskiej Góry zatrzymały wspierający ich pociąg w wyniku uszkodzenia nasypu. Dzięki wsparciu czołgów z pociągu udaje sie dotrzeć do centrum miasta. Brak powodzenia pozostałych oddziałów polskiej 18 DP zmusza do wycofania sie z Ciechanowa i dalej na linię rzeki Wkry. W dniu 12 sierpnia gen Sikorski po przegrupowaniu i zorganizowaniu armii wydaje rozkaz do przyjęcia bitwy całymi siłami i rozpoczęcia kontrofensywy. Rozstrzygające walki rozpoczynają się zwycięstwem pod Nasielskiem. Zorganizowane natarcie rusza 14 sierpnia na linii Płońsk- Sochocin - Ciechanów. Na przeciw 5 armii stają siły bolszewickie mające w swym składzie 68 tys piechoty , ponad 6,5tys. kawalerii, 1400 Ciężkich karabinów maszynowych i 327 dział. Polska 5 Armia jest wyraźnie słabsza. Ma 22 tys. piechoty, 3,8tys. kawalerii i 452 Ckm oraz 171 dział. Dodatkowo posiada we wsparciu 2 pociągi pancerne, 46 czołgów, i 9 samochodów pancernych.

Wczesnym rankiem 15 sierpnia zostaje zorganizowany kolejny wypad wspomnianego 203 pułku ułanów na Ciechanów. Zaskoczenie jest kompletne. Pułk roznosi pod ChotumiemTabory , zajmuje miasto zdobywa sztab 4 armii mieszczący się w Hotelu Polonia przy ul. Warszawskieji niszczy radiostację na " swinskim rynku".

Stanowiska polskiej artylerii w wojnie 1920 r.

Dowódca 4 armii kwaterującyw Opinogórze, w ostatniej chwili ucieka konno z miejsca swego postoju.

Do oddziałów 4 armii bolszewickiej dociera ostatni rozkaz przed zniszczeniem radiostacji nakazujący uderzyć na polską 5 Armię a jego główny ciężar skupiony jest na kierunku Ciechanów- Sarnowa Góra. Początkowo fakt zniszczenia bolszewickiej radiostacji w Ciechanowie pozostaje bez echa, niemniej jego skutki w następnych dniach będą dla nacierających wojsk 4 armii bolszewickiej katastrofalne. Niemniej jednak W celu przeciwdziałania dalszym wypadom wojsk polskich, uporządkowania wojsk oraz zorganizowania natarcia przybywa do Ciechanowa 33 dywizja Strzelców z Kubania - doborowa jednostka Armii Bolszewickiej . 15 sierpnia na całym odcinku frontu 5 armii dochodzi do uprzedzającego uderzenia sowietów który zajął Nasielsk i silnie w tym rejonie się umocnił. W tej sytuacji postanowiono kontynuować natarcie sowieckie na odcinku obrony 42 pp w rejonie Sarnowej Góry. Dzień 16 sierpniastaje sie ważnym dniem walk 5 armii. Sikorski dąży do likwidacji zgrupowania sowieckiegow rejonie Nasielska.Sikorski w sytuacji wykrwawienia w walkach obronnych oddziałów polskich skupia cała swą energię na otrzymaniu morale armii i okrzepnięciu nowopowstałego związku taktycznego. Nie cofa sie przed wydania rozkazu o możliwości rozstrzeliwania dowódców w przypadku nie powstrzymania ucieczki czy paniki na polu walki. Jest wszędzie wśród żołnierzy. często jest widoczny na pobojowisku wręczający odznaczenia i rozmawia z konającymi. Przynosi to efekty. Nasielsk zostaje odzyskany o godz.16.00. natomiast ugrupowanie 42 pppozostaje wystawione na wielka próbę.

BITWA O SARNOWĄ GÓRĘ

Właściwe walki o Sarnowa Grę rozpoczynają się 16 sierpnia.

Bolszewicy przeprowadzająnatarcie napozycje obronne 42ppw rejonie Sarnowej Góry. Przewaga atakujących jest miażdżąca. Na przeciw polskiego pułkuwspartego jedną baterią artylerii z rejonu Bądkowa stają 3 pułki strzeleckie , pułk kawalerii wsparteartylerią dywizyjną. Pospiesznie zorganizowane odziały polskie w wyniku wcześniej prowadzonych walk zanotowały straty w ludziach dochodzące do 30 %.

18 Dywizja w skład której wchodzi 42 ppjest nie w pełni ukompletowana oczekując na przybycie odwodu w postaci polskiej Brygady Syberyjskiej. W wyniku trudnej sytuacji kadrowej oraz związania głównych sił w walce dowódca dywizji gen Krajowski nie był w stanie wesprzeć broniącego się 42 pp znajdującego się na kierunku głównego natarcia 4 armii bolszewickiej.

Dodatkową trudnością kadry dowódczej w utrzymaniu dyscypliny i morale do czasu rozpoczęcia bitwy był fakt uczestnictwa żołnierzy w licznych bojach i w walkach odwrotowych z wyprawy kijowskiej. Odczuwalne są braki w amunicji i żywności.W wyniku działań mających na celu podniesienia morale doprowadzono do dużego zaangażowania się żołnierzy w walkę oraz podniesienia morale w decydującym momencie bitwy. Duże znaczenie ma fakt, iż żołnierze powołanej armii ochotniczej byli w dużej mierze mieszkańcami tej ziemi. Żołnierze broniąc swojej małej ojczyzny bronią również niepodległości odrodzonego Państwa Polskiego.

Rosyjskie uderzenie rusza na odcinku Damięty, Gołotczyzna, Sońsk.Przewaga Rosjan wywołuje piorunujące wrażenie u obrońców. Na nacierające się szeregi bolszewickiej piechoty jako pierwsza uderza artyleria polska która strzela celnie dziesiątkującatakujących. Zbliżające się pod wzgórze kolejne szeregisą koszone seriami polskich karabinów maszynowych. Przedpole zostało zasłane ciałami poległych Rosjan. Natarcie nie ulega jednak załamaniu. Wiedząc o swej przewadze , bolszewicy atakują skrzydła obrony. Przebieg tego boju opisuje w swej książce „ Echa wojny 1920 r na ziemi ciechanowskiej” Stanisław Sieniewicz na podstawie wspomnień jej uczestników. Na skrzydłach słychać odgłosy walki wręcz i co raz okrzyki "uurraa, uurraa". Wreszcie od strony Damięt, gdzie bronił się 2 batalion pojawia sie sotnia kozacka potwierdzając likwidację polskiej obrony. Polami uciekają pojedyncze grupki polskich piechurów. Broniący wzgórza dowódca kompani nie żyje , podobnie jak jego zastępca i większość oficerów. Resztką obrońców dowodzi kpr.Kręgielski który pochodzi z tej ziemi, z Grzybowa. Z całej jego kompani pozostaje kilkanaście osób mogących o własnych siłach opuścić okopy. Na widok kozaków Kregielskiskupia wokół siebie obsługę ckm i dwóch rkm oczekując Rosjan. Sytuację i życie ludzi ratuje znów bateria artylerii z Bądkowa strzelając celnie wprost w kawalerię sowiecką. Rosjanie zalegli wśród swych trupów i nie są chętni do dalszego marszu na polskie pozycje. Wieczorem widzącmożliwość uratowania reszty ludzi kpr. Kręgielski przy pomocy rowów melioracyjnych wycofuje resztkę pododdziału w kierunku Sońsk.

Sońsk był zajęty przez Rosjan , więc resztki 42 ppudaja się w kierunku na Łopacinskąd było słychać odgłos walk. Był to 145 ochotniczy pułk piechoty który w wyniku powodzenia pod Nasielskiem otrzymał rozkaz przegrupowania się z rejonu Świercz w kierunku pozycji rozbitego 42 pp celem odtworzenia obrony. Po drodze udało się zebrać pozostałości 42 pp formując z nich zwarte pododdziały. W późnych godzinach wieczornych walki rozpoczynają się od nowa. 145 pp wypełnia lukę po 42 pp w na odcinku Sarnowa Góra - Ojrzeń.

Cały 17 sierpnia 18 DP odpiera kilkukrotne ataki na linii Gąsocin, Sarnowa Góra i Ojrzeń. Wszystkie ataki są odrzucone. W samej Sarnowej Górze Rosjanie po kolejnym dniu walk obsadzili wieś i zaprzestali ataków w kierunku Bądkowa. Wszystkie ataki zostają odparte a zwycięskie walki na drugim skrzydle pod Ojrzeniem i do przybycia w rejon Ojrzeń - Młock VIII Brygady Jazdy gen. Karnickiego. Obrona zagrożonego skrzydła wojsk polskich okrzepła mając już w odwodzie jednostki które przybyły w ten rejon w wyniku pomyślnych starć pod Płońskiem. W tym miejscu należywspomnieć jeden fakt rzucający cień na sylwetkę gen. Sikorskiego. Przybyły na spotkanie z gen. Karnickim pozbawia go dowodzenia za jak to stwierdził " samowolę w przypadku rajdu na Ciechanów 15 sierpnia". Jest to niezrozumiałe gdyż w opinii podległych oficerów Brygady ( w tym i dowódcy 203 p/ulan) działania gen. Karnickiego zostały niedocenione. To dzięki jego aktywności doszło do dezorganizacji działań 4 armii( likwidacja sztabu 4 armii, zniszczenie radiostacji) nie mówić już o udanych walkach17 sierpnia które jak się później okazało odizolowały 4 armię od Korpusuu Gaj-Chana który nie wiedząc o rzeczywistym położeniu dalej brnął na zachód dochodząc do Płocka i Włocławka.

18 sierpnia 33 Dywizja Strzelecka podjęła jeszcze jedną próbę przedarcia się na Płońsk przez Sarnową Górę i Ojrzeń. Po przygotowaniu artyleryjskim ruszyły rosyjskie fale piechoty. Gdy jedna zalegała za nią druga szła do walki wręcz. Folwarki Bronisławie i Ojrzeń trzykrotnie przechodziły z rąk do rąk. Podobnie bój rozgrywał się na odcinku 49 pp pod Sarnową Górą. Falowe ataki 33 DS nie zdołały przerwać frontu polskiej obrony. Nocą 18/19 sierpnia, w związku z ofensywą Polaków 15 Armia sowiecka rozpoczęła odwrót.

W dniu 19 sierpnia Oddziały 18 DP wsparte pociągami pancernymi , bronią pancerną oraz oddziałami VIII brygady jazdy uderzają w kierunku Ciechanowa.

Bitwa dobiega końca o Sarnową Górę i zapobiegła przełamaniu skrzydła 5 Armii i umożliwiła gen. Sikorskiemu prowadzenie natarcia na Nasielsk-Pułtusk. Skupiając na sobie uderzenia 15 Armii 18 DP w dużym stopniu zdecydowała o pomyślnym przebiegu uderzenia znad Wkry.

Starty sowieckie są ogromne ale i polskie nie są małe. Łącznie czasie całej bitwy po stronie polskiej zostaje zabitych 805 żołnierzy, w tym 30 oficerów.Przestała istnieć tez wspomniana bateria z rejonu Bądkowa ( 7 dział).Największe straty poniósł 145 pp - 50% stanu osobowego. Dowódca pułku, dowódcy batalionów i 3 dowódców kompanii zostali ranni. Wzięto do niewoli ok. 500 jeńców bolszewickich.

W tym roku w rocznice tych wydarzeń w dniu 18 sierpnia odbędą się uroczystości upamiętniające te wydarzenia.

Wydarzenie te przypominaja takąze pomniki w samej sarnowej Górze, w rejonie Sońska, Gołotczyzny. Jak to poniżej . Sam artykuł ukazał się w ostatnim wydaniu " Czasu Ciechanowa"